Sõda

MEEDIAVALVUR: algab „sõjalise erioperatsiooni“ teine etapp nimega „SÕDA“

A sacred grove at Wangoo village in Manipur

Umang Lai (Meitei: /ū-mang lāi/) refers to a group of ancient Meitei deities of the traditional Meitei religion (Sanamahism) who are worshipped as the local guardians of particular areas, especially sacred groves.[1] These deities are worshipped annually.[2] Their sacred groves are preserved by the Meitei people since ancient times, mostly in the Northeast Indian state of Manipur. Their pleasing ceremony is always celebrated every year through a music and dance festival, known as Lai Haraoba. There are more than 365 Umang Lai shrines in Manipur state alone.[3][4][5] They are integral parts of Meitei mythology, folklore and religion.[6][7] The cults of these deities vary from community to community.[7]

Etymology

"Umang" means "forest" and "Lai" means "deity" in Meitei language (also known as Manipuri language).[7]

List of deities

Umang Lai sacred groves are widely distributed in Imphal East, Imphal West, Thoubal, Kakching and Bishnupur districts of Manipur. The following is the list:

Names of deities (prefixed by the locations of their shrines)[8] Note(s)[9]
Moirang Thangjing
Heingang Marjing
Sugnu Wangbarel
Awang Sekmai Koubru
Yaiskul Nongsaba
Sugnu Lokningthou
Sugnu Sanamahi
Thanga Chingningthou
Koirengei Pakhangba
Maibamlokpaching Loyarakpa
Top Chingkha Inamung
Yairipok nongpok Panthoibi
Kodompokpi Sorarel
Yurembam Unam Sorarel
Yambem Yairi Ningthou
Tairenpokpi Koubru
Phaknung Chingkhei
Awang Yumnam Khunou Puthiba
Khurai Puthiba
Wangu Wangbarel
Ningel Nongpok
Chandrakhong Yenkhurakpa
Andro Panam Ningthou
Andro Pureiromba
Tangjeng Lokningthou
Nungu Lokningthou
Phayeng Koubru
Nachou Sorarel
Kha Potsangbam Panganba
Ningthoukhong Oknarel
Eething Thangjing
Oinam Nongsaba
Haobijam Chairellakpa
Laishram Eereima
Moirangthem Thangjing
Tongbram Lairemma
Salam Sorarel, Sanahal
Heisnam Chingningthou


Ngangkha Lawai Thangjing
Maibram Tampak Lainingthou
Laishangbam Nongsaba
Philem Khoriphaba
Laiphrakpam Khaanachaoba
Khoyangbam Ayangleima
Phairelbam Loklaoleima


Ahanthem Sanamahi
Mairenbam Leikoi Ningthou
Kumam Maharaba
Hemam Pakhangba
Konjengbam Sorarel
Kiyam Ui Ningthou
Thongam Thongnang Ningthou
Kumphi Santhong Ningthou
Sagang Santhong Ningthou
Kodompokpi Khoriphaba


Patsoi Khunjao Pakhangba
Patsoi Khunou Nongkabi
Shachep Chingkhei Puri-Puraba
Ukhongshang Nongpok
Uyal Arong Ningthou


Khoirom Nongpok Ningthou
Kharam Pakhangba
Oinam Tangleihada Eereima
Oinam Laipham Eereima
Oinam Thingel Eereima
Lamdeng Laikhurembi
Lambal Koubru
Changangei Khubomba
Sharotkhaibam Phouoibi
Wangkhei Laishram Eereima
Wangjing Ningthou
Lairen Sajik Koubru
Tentha Eekop Ningthou
Thoudam Eerong Leima
Khurai Konsam Leikai Chingjroibi
Lamsang Eshing Chaiba
Utlou Panthoibi
Kiyamgei Pakhangba
Chingamakha Soram Yumjao Lairemma
Malom Khunjaoba
Thoubal Sabal Tongba Thouban Ningthou
Haoga Sorarel
Kontha Marjing
Phumlou Keiroi Koubru
Phumlou Siphai Koubru
Haoreibi Pakhangba
Sarangthem Lairemma
Leisangthem Lairemma
Heikrujam Loiyarakpa
Leimapokpam Siphai Thangjing
Leimapokpam Khunpham Sebu Leima
Aarapti Pureiromba
Awang Potsangbam Koubru
Angom Yumjao Leima
Langpok Ningthou
Kangabam Yumjao Leima
Potsangbam Thouriphi Koubru
Keisampat Yumjao Leima
Taobungkhok Loiyarakpa
Pishum Huidrom Yumjao Leima
Kairang Marjing
Loitangkhunou Koubru
Haorang Sabal Koubru
Haorang Keirel Koubru
Moitangpok Korouhanba
Lamlai Pureiromba
Yurembam Huidon Pokpi
Wangoi Sanamahi
Wangoi Wangbarel
Patsoi Taomang Naothingkhong
Patsoi Nongabi
Chingamakha Eerom Yumjao Leima
Sanjenbam Koubru
Lamangdong Yangoi Ningthou
Kwasiphai Pakhangba
Thiyam Konjin Phunan Ningthou
Kakching Khullen Khamlangba
Kakching Khullen Naohal
Kakching Khullen Eerum Ningthou
Kakching Khullen Sekmai Ningthou
Kakching Khoriphaba
Wairi Khamlangba
Arapti Eereima
Eerengpal Eerum Ningthou
Paonam Eeshing Chaiba
Toubul Yangoi Ningthou
Kangamung Khujoi Loiyarakpa
Ngairangbam Loiyarakpa
Waiton Puthiba
Khundrakpam Marjing
Tingri Marjing
Sapam Solai Khongjom Ningthou
Shalungpham Eekop Ningthou
Thoubal Nonggangkhong Thoubal Ningthou
Kekru Nongpok Panthoibi
Chabung company Wangbrel
Eeram Siphai Ngangourakpa
Mutum Phiphou Eerong Leima
Kakwa Naorem Panthoibi
Iroisemba Thongamacha
Naran Konjing Koubru
Mayang Imphal Khuman Pokpa
Lairenjam Lairemma
Thangbijrou Thangba
Meitram Shebu Leima
Shagol Tongba Pakhangba
Keinou Khulleima
Thogam Mondung Khulleima
Samram Khongjom Ningthou
Lourembam Lairemma
Konjengbam Lairemma
Top Langmai Leima
Thongam Panganba
Thaoroijam Yumjao Leima
Uripok Yurembam Huidom Pokpi
Elangbam Panganba
Mayengbam Yaoreibi
Mayang Langjing Mamang Koubru
Mayang Langjing Maning Koubru
Langmeithet Panthoibi
Khumbong Panthoibi
Awang khunou Koubru
Phoijing Chaning Leima
Taothong Koubru
Uripok Khamlangba
Akham Khamlangba
Uripok Laikhurembi
Elangbam Khanapokpi Pangamba
Luker Khoimom Lairemma
Lamboikhul Eereima
Govindagram Puthiba
Khonghampat Luwangpokpa
Khonghampat Koubru


Parnam Khul Loiyarakpa
Ngariyanbam Koubru
Nambol Khoriphaba
Phoukakchao Phouoibi
Kha Thounaojam Panthoibi
Uchekol Moriba
Nambol Konkham Loiyarakpa
Khundrakpam Panganba
Meinam Lairemma
Achanbigei Marjing
Kangamung Maisnam Loiyarakpa
Keirao Langdum Keirao Lakpa
Wahengbam Yumjao Leima
Tekcham Eekop Ningthou
Langmeidomg Pakhangba
Eengourok Nongpok Ningthou
Heinoupok Loiyarakpa
Chingamakha Maisnam Luwangpokpa
Pukhao Ahallup Eereima
Khurai Lai Awangba
Wangbal Eekop Ningthou
Hiyangthang Lairemma
Huirem Chingbal Leima
Naharup Pureiromba
Pungdongbam Panthoibi
Nungoi Puthiba
Sagolband Pakhangba
Lamding Wangjing
Chingtham Khongjom Ningthou
Ningthoukhong Thangnarel
Yumnam Yumjao Lairemma
Sagolmang Eereima
Patpal Eerum Ningthou
Nungu Laimanai
Charangpat Mamang Arong Ningthou
Khangabok Eekop Ningthou
Pengi Arong Ningthou
Moirangpurel Pashi Lairemma
Pourabi Puthiba
Khwai Lainingthouhanba
Loktonbam Arai Leima
Nakalbam Chingol Ningthou
Khurai Mamang Yangoi Ningthou
Khurai Angouba
Khurai Puthiba
Shoubol Lairemma
Top Langmai Leima
Sekta Laiyingthou Achangba
Khangkhui
Khurai Ningthem Pokpa
Angom Pokpa (Leithong)
Aton Khuman Pakhangba Ningthem Pokpa
Lamdeng Thumkhong Lairemma
Lamdeng Poireiton Laikhurembi Leima Leinaotabi
Luwang Sangol
Khagi Maibi Yumpham
Thinungei Loyarakpa
Thinunggei Ningthou
Eethai Phouoibi
Thangtek Yangoi Ningthou
Ngairangbam Khunou Pakhangba
Kha Yumnam Khunou Loiyarakpa
Khurai Soubon Lairemma
Uchekon Panthoibi
Konthoujam Lairemma
Takhel Nongpok Ningthou
Pukhao Laipham Ireima
Arong Phouoibi
Pukhao Khabam Eereima
Heibongpokpi Koubru
Kongamung Tongbram Loiyarakpa
Khathong Pakhangba
Satpam Khongjom Ningthou
Thokchom Arong Ningthou
Athokpam Arong Ningthou
Keirak Sekmai Ningthou
Khurai Thareima
Khaidem Loiyarakpa
Heirok Eekop Ningthou
Wabagai Pakhangba
Lairen Kabi Koubru
Chajing Lakpa
Irengbam Nameirakpam Khubomba
Khoijuman Yangoi Ningthou
Ningom Shang Shang Ningthou
Nongpok Lourembam Arong Ningthou
Heisnam Panthoibi
Oinam Sawongbung Eereima
Thouban Ningonbam Thouban
Kongpal Uraleima Ningthou
Kongpal Puri Puraba
Bamonkampu Pureiromba
Tangkham Khulleima
Charangpat Maning Nongpok Ningthou
Khongjom Ningthou
Ahallup Marjing
Thongak Lairemma Langol
Irengbam Khoriphaba
Langol Kameng Koubru
Kongpal Langmai Leima
Wakharakpa
Pangei Marjing
Lamabam Eerongleimma
Keirao Lakpa
Khekman Langbren
Khekman Pakhangba
Khekman Leikairakpa
Wangkheirakpa Yumjao Lairemma
Shagolmang Eereima
Meinam Lairemma
Langmeidong Pakhangba
Elangbam Panganba
Meijrao Lakpa
Lairenjam Lairemma
Kyamgei Khagemba
Kyamgei Mungyamba Pakhangba
Salungpham Nongpok Ningthou
Kabowakching Loiyarakpa
Ningthoubung Puraba
Kangamung Siphai Loiyalakpa
Pangan Siphai Nungthelleimma
Hiyanglam Panganba
Phouden Pakhangba
Phouden Nongpok Ningthou
Heinoukhongnembi Laishram Lairemma
Nongchup Sanjenbam Koubru
Shamuroulakpa
Shamuroulakpa Khwai Ningthou
Shamuroulakpa Leitang Ningthou
Morok Ingkhol Koubru
Keinou Ahongshangbam Lairemma
Keinou Thongthak Koubru
Ngaikhong Yangoi Ningthou
Karam Nongshaba
Waheng Khuman Pakhangba
Sagontongba Shuraisam Khagemba
Soubam Mawao Leima
Khaidem Nganuleima
Maibakhul Marjing
Maklang Nungthil Leima
Heiyen Eekop Ningthou
Hangun Kalipha
Tera Khunou Eekop Ningthou
Tentha Khunou Eekop Ningthou
Sinam Kom Lainingthou
Kabo Wakching Nongabi
Keibi Eereima
Langol Ningthou
Tarung Leima
Phubala Pakhangba
Pechi Arong Ningthou Eekop Ningthou
Thangmeiband Kanghujam Naothingkhong
Khurai Lai Khurembi
Charangpat Mayai Nongpok
Laphupat Kalika
Thamnapokpi Thangjing
Sairem Khul Koubru
Khabi Lairembi
Waroi Ching Malang Humoiba
Yaingangpokpi Haoreima Sambubi
Nongpok Kameng Khamlangba
Kakmayai Panthoibi
Thongam Mondung Nungang Maharabi
Kwarokching Tarang Saraba
Ningol Phouoibi Lokchao Thanungba
Chandrakhong Nongpok Sawang Lallam Phoriba
Koirengei Pakhangba Khuman Pokpa
Kongbamaru Konglouton Louthiba
Koubru Inamung, Chandeba, Khongdeba
Kaodrukna Koubru
Khurkhul Ichum Lairemma
Sekmai Wangbren
Phayeng Sawang Soraren
Leimaram Koubru
Thongjao Mayang-ngamba
Nung Santhong Pan Santhong Nungyungbi
Chothe Thangwai Pakhangba
Ngakchoupokpi Yangoi Ningthou
Ishok Chingphu Ningthou
Kha Lourembam Panthoibi
Thiyam Laikom Pakhangba
Sansenbam Panthoibi
Pukhrambam Panthoibi
Thounaojam Panthoibi
Awang Jiri Kabokthong Lairemma
Kha Potsangbam Panganba
Naorem Panthoibi
Pombikhok Loningthou
Kondong Lairemma
Chairen Khunbu Leima Khunmabi Panthoibi Tangkhul Huithok Pakhangba
Nongmaijing Nongpok Apanba Khalongnachingba Laipham
Kanto Khullel Koubru
Kanto Khunou Koubru
Tera Urak Koubru
Pukhao Naharup Eereima
Naharup Terapur Eereima
Chajing Mairelkhong Puthiba
Leimatak Pakhangba Hidel Pakhangba
Project Mapal (phase-iv) Pakhangba
Upokpi Sorarel
Lamdong Makha Mayang-ngamba
Heikrujam Mamang Loiyarakpa
Heikrujam Mamang Khuman Pokpa
Churachandpur Awang Makha Maikei-ngakpa
Lairenjam Khoriphaba
Bamdara Awang Machem Ching Chingthang Lairembi Machem
Bamdara Makha Manao Ching Chingthasang Lairembi Manao
Yurembam Matkha Moirangpokpa
Atom Khul Nganu Leima
Kadompokpi Maning Mekola Taoding Pakhangba
Changangei Maning Poklen Pokpa
Utlou Mamang Nongda Lairen Pakhangba
Pangei Bazar Tangja Lil Pakhangba
Khonghampat Khunou Koubru
Mayang Imphal Konthak Wangba Sorarel

Present scenario

Presently, these religiously preserved sacred groves are in the situation of being endangered, due to the lack of proper attention and care. These Umang Lais have become the victims of the encroachment and exploitation.[10]

See also

Notes

References

  1. ^ Meitei, Sanjenbam Yaiphaba; Chaudhuri, Sarit K.; Arunkumar, M. C. (2020-11-25). The Cultural Heritage of Manipur. Routledge. ISBN 978-1-000-29637-2.
  2. ^ "Umanglai Haraoba Traditional Institution for Local Self Governance in Manipur By Thounaojam Ruhichand". e-pao.net. Retrieved 2023-08-06.
  3. ^ Khumbongmayum, Ashalata Devi; Khan, M. L.; Tripathi, R. S. (2004). "Sacred groves of Manipur – ideal centres for biodiversity conservation". Current Science. 87 (4): 430–433. JSTOR 24109169.
  4. ^ Devi Khumbongmayum, Ashalata; Khan, M. L.; Tripathi, R. S. (2005). "Sacred groves of Manipur, northeast India:biodiversity value, status and strategies for their conservation". Biodiversity and Conservation. 14 (7): 1541–1582. doi:10.1007/s10531-004-0530-5. S2CID 10336784.
  5. ^ "Sacred Groves in Manipur".
  6. ^ Environment Chronicles: the best of TerraGreen. The Energy and Resources Institute (TERI). 2011-01-01. ISBN 978-81-7993-358-9.
  7. ^ a b c Devi, Lairenlakpam Bino (2002). The Lois of Manipur: Andro, Khurkhul, Phayeng and Sekmai. Mittal Publications. ISBN 978-81-7099-849-5.
  8. ^ "Lai Haraoba". Sahapedia. Retrieved 2025-02-11.
  9. ^ "Lai Haraoba". Sahapedia. Retrieved 2025-02-11.
  10. ^ "Sacred groves Manipur need urgent attention".

Kommenteeri